Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны өнөөдрийн (2023.04.26) хуралдаан 10 цаг 36 минутад гишүүдийн 52.6 хувийн ирцтэйгээр эхэлж, Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 22 дахь илтгэлийг бүлэг тус бүрээр нь хэлэлцлээ.

Илтгэлийн тавдугаар бүлэг буюу “Ахмад настны эрхийн хэрэгжилт” сэдвийг Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын гишүүн Х.Мөнхзул хуралдаанд танилцуулав. Ахмад настнуудын нийгмээс тусгаарлагдах, тэгш эрх, тэгш боломжоо алдах, аливаа ялгаварлан гадуурхалт, хүчирхийлэл дарамтад өртөх, нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцож түүний үр шимээс хүртэх боломжоо хязгаарлуулах зэрэг олон асуудал улс орнуудад гарсаар байгааг дурдлаа. Нөгөө талаар дэлхийн хүн ам бүхэлдээ насжих динамик хувьсал (хөдөлгөөн) эрчимжиж байгаа нь улс орнуудын нийгэм, эдийн засгийн томоохон сорилт болж байгаа бөгөөд Хүний эрхийн Үндэсний Комисс энэ удаагийн Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх илтгэлдээ онцолсон байна.

Комисс ахмад настны эрхийн хэрэгжилт, хамгааллын өнөөгийн байдал, тулгамдаж буй асуудлуудыг тодорхойлох зорилгоор нийгмийн хамгаалал, ахмад настны хөдөлмөрлөх эрх, ахмад настны эрүүл мэндээ хамгаалуулах эрх, ахмад настны хүчирхийлэл, ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байх эрх, ахмад настны хөгжих эрх гэсэн таван дэд хэсгийн хүрээнд нийслэлийн 9 дүүргийн гэр хороололд амьдарч буй 600 ахмадыг хамруулсан судалгааг 2022 онд хийжээ.

Монгол Улс өндөр насны тэтгэврийн насны доод хязгаарыг бусад улс орнуудтай харьцуулахад харьцангуй бага тогтоосон байдаг, өндөр насны тэтгэвэр тогтоох аргачлал нь олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээтэй нийцсэн байдаг байна.

Хүмүүс нас өндөр болохын хэрээр насжилттай холбоотой нэмэлт хэрэгцээ, бэрхшээлтэй тулгардаг. Төрөөс зорилтот бүлгийн ахмад настныг бүртгэлжүүлэх, нийгмийн халамжийн үйлчилгээ үзүүлэхэд тэдний хүсэл, ашиг сонирхлыг харгалзсан, бие даасан байдлыг дэмжсэн, олон төрлийн урт хугацааны дэмжлэг, туслалцаа, үзүүлэх шаардлага үүссэн байна. 

Комиссын гишүүн Х.Мөнхзул үргэлжлүүлэн ахмад настны хөдөлмөрлөх эрх, ахмад настны эрүүл мэндээ хамгаалуулах эрх, ахмад настны хүчирхийлэл, ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байх эрх, ахмад настны хөгжих эрхийн талаарх нөхцөл байдлыг илтгэлд тусгагдсаны дагуу дэлгэрэнгүй танилцуулсан.

Ахмад настуудын биеийн болон сэтгэцийн эрүүл мэндийн байдал анхаарал хандуулах, судалгааны үр дүнд тулгуурласан оновчтой арга хэмжээ авах, хүнд өвчтэй, байнгын асаргаа сувилгаа шаардлагатай ахмад настанд өдрийн эмчилгээ, сувилахуйн болон сэргээн засах гэрээр тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх, тогтолцоог бүрдүүлэх зорилтоо эрчимжүүлэх, асаргааны даатгалын хууль эрх зүйн орчныг нэн тэргүүнд бий болгох шаардлагатай гэв. Түүнчлэн амьдарч буй гадаад орчны аюулгүй байдал, барилга байгууламжийн ээлтэй байдлын судалгаанд оролцогчдын 60 хувь сэтгэл ханамжгүй, дунд, муу гэж үнэлсэн байна. Гадаад орчны аюулгүй байдал, ахмад настанд ээлтэй орчин нөхцөл бүрдээгүйгээс ахмадууд халтирч унах, бэртэж гэмтэх, улмаар хөгжлийн бэрхшээлтэй болох тохиолдол цөөнгүй байдаг аж.

Танилцуулгадаа тэрбээр Геронтологийн үндэсний төвийн асуудлыг онцоллоо. Насжилт судлал (геронтологи), настны эмгэг судлалын (гериатр) чиглэлээр улсын хэмжээнд лавлагаа шатлалын мэргэшсэн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх, судалгаа хийх, эрүүл мэндийн байгууллагуудыг мэргэжил арга зүйн удирдлагаар хангах чиг үүрэг бүхий тус төвийн материаллаг бааз, хүний нөөц, санхүүжилтийн хүрэлцээгүй байдлаас улбаатай ахмадуудын эрэлт хэрэгцээт гэрээр үйлчлэх, хэвтэн эмчлүүлэх зэрэг тусламж, үйлчилгээг үзүүлж чадахгүй байгаа юм байна.

Улсын хэмжээнд 2022 оны эхний хагас жилийн байдлаар Нийгмийн даатгалын сангаас өндөр насны бүрэн тэтгэвэр авч байгаа 333,046 ахмад настан байгаагаас 244,763 ахмад настан буюу 73.49 хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээ болох 500,000 төгрөгийн тэтгэвэр, 8.91 хувь буюу 29,680 ахмад настан 500,001-600,000 төгрөгийн тэтгэвэр авдаг байна. Үүнээс үзэхэд бүрэн тэтгэвэр авагчдын 82.4 хувь нь 500,000-600,000 төгрөгийн тэтгэвэр авч ахуй амьдралаа залгуулж байна. Тэтгэвэр нь хүний анхдагч хэрэгцээг хангах хоол хүнс, байрны төлбөр зэрэг нэн тэргүүний зайлшгүй хэрэгцээт зүйлсэд нь хүрэлцээгүй гэж үзжээ. Ахмадууд анхдагч хэрэгцээгээ хангаж чадахгүй байгаа үед хөгжих, оролцох, хөдөлмөрлөх, бие даан амьдрах, хойч үедээ мэдлэг туршлагаа өвлүүлэх зэрэг эрхээ эдэлж чадахгүйд хүрч байгаа аж. Иймд тэтгэврийн зөрүүг зөв аргачлалаар багасгах, арилгах, тэтгэврийн эрх шилжүүлэх тогтолцоог бүрдүүлж, хэрэгжүүлэх зэрэг арга хэмжээг төрөөс авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэдэг саналыг боловсруулжээ.

Мөн ахмад настнуудыг орон сууцжуулах асуудлыг ойрын жилүүдэд төрөөс бодлогоор дэмжиж шийдвэрлэх шаардлагатай байгааг хэлж, зорилтот бүлгийн иргэдийг түрээсийн орон сууцанд хамруулах хөтөлбөрийг төр засгаас хэрэгжүүлж байсан ч цар тахлын улмаас зогсоод байгааг дурдсан.

Ахмад настнуудын ажил хөдөлмөр эрхлэх хүсэл зориг, идэвх санаачилгыг татварын урамшууллаар дэмжих бодлого хэрэгжүүлэх, нийгмийн оролцоог дэмжих, бие даан амьдрах, нийгмийн амьдралд оролцох, үр шимээс хүртэх эрхэд саад учруулж буй хүчин зүйлсийг арилгах, ялангуяа тэднийг нийгмийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулах, мэдлэг туршлагаа хойч үедээ өвлүүлэх боломжийг бүрдүүлэх шаардлагатай гэж үзсэн болохыг Комиссын гишүүн Х.Мөнхзул танилцуулсан.

Энэ сэдвийн хүрээнд анхаарал хандуулах шаардлагатай нэг хэсэг нь бол судалгаанд хамрагдсан ахмад настнуудын 4 хүн тутмын 1 нь гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн гэж хариулсан гэжээ. Гэр бүлийн хүчирхийллийн зөрчлийн улмаас хохирсон ахмад настны тоо 2021 онд 632 байсан бол 2022 онд 968 буюу 34.8 хувиар нэмэгдсэн байна. Энэ нь зөвхөн гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөний улмаас хуулийн болон төрийн бус байгууллагад хандсан ахмадын тоо бөгөөд үүний цаана хандаагүй, бүртгэлд ороогүй, хаана хандахаа мэдэхгүй хэдэн ахмад байгаа нь тодорхойгүй байгааг тэмдэглэж байв. Ахмад настнууд эдийн засгийн, үл хайхрах хүчирхийлэлд хамгийн их өртдөг байна. Тиймээс эрэгтэйчүүд, ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй, бэлгийн цөөнх зэрэг зорилтот бүлгийн хэрэгцээ, хүйсийн ялгаатай байдалд нийцүүлж хамгаалах байр, нэг цэгийн үйлчилгээний төвийг төрөлжүүлэх, гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх, хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатай хэмээн дүгнэжээ. 

Ахмад настны эрхийн хэрэгжилтийн талаарх танилцуулгатай холбогдуулан тэтгэврийн зөрүүг арилгах оновчтой шийдэл, тэтгэвэр өвлүүлэх талаар, зорилтот бүлгийн ахмад настнуудын орон сууцаар хангах асуудлын талаар Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны холбогдох албан тушаалтнуудаас тодрууллаа. Тэтгэврийн зөрүүг арилгах зорилтын хүрээнд авч хэрэгжүүлж буй тогтолцооны шинэчлэл болон зохицуулалтын шинжтэй арга хэмжээний талаар ажлын хэсэг дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгсөн. Тэтгэвэр тооцох цалингийн итгэлцүүрийг ашиглах, инфляцтай уялдуулан зохицуулах шийдлүүдийн талаар тус яамны дэд сайд С.Зулпхар мэдээлэл өгсөн. Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлээд байгаа бөгөөд энэ хүрээнд нийгмийн даатгалын шимтгэлийн нэрийн дансны үлдэгдлийн тодорхой хэсгийг гэр бүлийн хүнд нь өвлүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх зохицуулалтыг тусгасан бөгөөд хэлэлцүүлгийн явцад талууд дэмжсэн гэдгийг хэллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр ахмад настнуудын нийгэмшлийн асуудлыг хөндөж үг хэлсэн бол Б.Дэлгэрсайхан гишүүн ахмад настнуудын асрамжийн газрын чанарыг сайжруулж, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, олон улсын жишигт нийцүүлэх талаар тодорхой саналуудыг хэлсэн.

Дараа нь Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 22 дахь илтгэлийн долдугаар бүлэг буюу “Улс төрийн хүрээн дэх жендэрийн эрх тэгш байдал”-ын талаар хэлэлцэж, Комиссын гишүүн Д.Сүнжид танилцуулга хийв. Комисс хоёр жил тутам Жендерийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаар хэсэгчилсэн буюу бүтэн үнэлгээ хийж Улсын Их Хуралд тайлагнах үүрэг хэрэгжүүлдэг. Энэхүү илтгэлд зөвхөн улс төрийн шийдвэр гаргах түвшинд жендерийн эрх тэгш байдал ямар байгаа талаар дэд сэдвийн хүрээнд авч үзэж байгаа гэдгийг тэрбээр онцоллоо.

Дэлхийн эдийн засгийн форумоос гаргадаг “Жендэрийн ялгаатай байдлын 2022 оны тайлан”-д Монгол Улс улс төрийн эрх мэдлийн оролцооны үзүүлэлтээр өмнөхөөсөө ухарсан буюу 113-т эрэмбэлэгджээ.

Комисс НҮБХХ, КОЙКА ОУБ-ын дэмжлэгтэйгээр улс төрийн хүрээн дэх жендэрийн эрх тэгш байдлын талаарх хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, жендэрийн ялгаварлан гадуурхалтын судалгаа хийсэн байна. Тус судалгаанд Архангай, Дорнод, Завхан, Орхон, Өмнөговь зэрэг аймаг, нийслэлийн 9 дүүргийн МАН, АН, ХҮН намын улс төрийн сонгуульт ажилтан, тэргүүлэгч, улс төрийн албан тушаалтны төлөөлөл хамрагдсан байна. Улс төрийн хүрээн дэх жендэрийн эрх тэгш байдлыг үндэсний хууль тогтоомжид тусгасан боловч хэт ерөнхий, нэр дэвшигчийн эрх, үүргийг тодорхойлсон шинжтэй бөгөөд хуулийг хэрэгжүүлэх механизм, хэрэгжилтийн уялдаа холбоо, хууль тогтоомжийг биелүүлээгүй тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлагын талаар процессын нарийн зохицуулалтгүй байгаагаас хуулийн заалт хэрэгжих боломж хязгаарлагдмал байна гэж дүгнэжээ. Квотын асуудлыг тогтоогоод 12 жил болж байгаа бөгөөд Улсын Их Хурлын сонгуульд нэр дэвшигчдийн 23-24 хувь нь эмэгтэй, хууль тогтоох түвшинд 17 хувь нь эмэгтэй байгаа бол дүүргийн түвшинд 17 хувь, аймаг, нийслэл, сумдын түвшинд 29 хувь байдаг байна.

Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1.1 дэх заалтад “томилогдох төрийн улс төрийн албан тушаалтны дотор аль нэг хүйсийн төлөөлөл Засгийн газар, аймаг, нийслэлд 15 хувиас, дүүрэгт 20 хувиас, суманд 25 хувиас, хороонд 30 хувиас доошгүй байх” гэж хуульчилсан байдаг. Гэхдээ улс төрийн албан тушаалд томилогдоход жендэрийн эрх тэгш байдал хангагдахгүй, тодруулбал яамны сайд, дүүргийн ИТХ, дүүргийн Засаг даргын орлогчоос бусад түвшинд хуульд заасан квот биелэгдээгүй байгаа гэдгийг тоон үзүүлэлтэд тулгуурлан танилцууллаа.

Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн улс төрийн үйл ажиллагаанд оролцох тэгш эрх, тэгш боломжийн талаар ярихад санхүүгийн асуудлыг хөндөх ёстой хэмээн Комиссын гишүүн Д.Сүнжид тэмдэглэлээ. Улс төрийн сонгуульд нэр дэвшихэд эмэгтэйчүүд санхүүгийн шалгуурыг тэр бүр давж чаддаггүй, санхүүгийн дэмжлэг авахад намд хүчтэй нөлөөлж чаддаггүй, дэмжлэг ижил хэмжээтэй авсан ч, сонгуулийн бусад зардлыг санхүүжүүлэх хэмжээнд хандив, тусламж авч чаддаггүй, өөрсдийн хөрөнгө мөнгөгүй зэрэг хүчин зүйлүүд нөлөөлдөг гэв. Илтгэлд дурдсанчлан нэгэн жижиг намын даргын дурдсанаар нам нь нэр дэвшигч бүрд 40 орчим сая төгрөг зарцуулдаг тул нэр дэвшигч бүр энэ хэмжээний дэнчинг намдаа төлөх шаардлага тулгардаг байна. Тиймээс хувийн хэвшилд ажилладаг, бизнесийн төлөөлөл, эсвэл улс төрийн тогтолцоонд ажилладаг эмэгтэйчүүд л аливаа шатны сонгуульд нэр дэвших боломжтой байдаг гэж дүгнэжээ.

Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хуульд улс төрийн нам нь тус хуулийн 8.2, 8.3 дахь хэсгийн хэрэгжилтийн тайланг Жендэрийн үндэсний хороонд хоёр жил тутам хүргүүлж байх зохицуулалттай ч 2022 онд ХҮНам, МАН, Иргэдийн оролцооны нэгдэл нам л тайлан ирүүлжээ.  Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хууль тогтоомж зөрчсөн тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлага тодорхойгүй учраас дээрх үр дагавар гарч байгаа гэж үзэж, хариуцлагын тогтолцоог тодорхой болгох нь зүйтэй гэдэг саналыг илтгэлд тусгасан байна.

Нийтдээ 81 хуульд жендерийн эрх зүйн байдлыг хангах тухай асуудлыг улс төрийн, эдийн засгийн, нийгмийн, боловсролын соёлын гээд бүх хүрээгээр нь заасан боловч механизм, санхүүжилт нь дутмаг байгаа тул үүнийг хууль тогтоомжид нийцүүлэх хэрэгтэй гэдэг саналыг танилцууллаа.

Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хуулийн 11 дүгээр зүйл буюу хөдөлмөр эрхлэлт, хөдөлмөрийн харилцаан дахь жендэрийн эрх тэгш байдлын баталгааны асуудлыг намын ажлын албанд ажиллагсдын хөдөлмөрлөх эрхийн зарим асуудлыг авч үзжээ. Судалгаанд оролцогчдын 25 хувь нь улс төрийн шинжтэй аливаа хөдөлмөрийн харилцаанд оролцохдоо хүйсээр ялгаварлан гадуурхдаг гэж хариулжээ.

Намын хувьд эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсээ хэрхэн дэмждэг талаар тодруулахад 60-75  хувьтай, Улсын Их Хуралд суудлалтай намууд бол ялгаа гаргадаггүй гэж хариулт өгсөн байна. Гэхдээ бүртгэлтэй 36 намаас 3 нь л дүрэмдээ тусгаж, тодорхой бүтцийн түвшиндээ Улс төрийн намын тухай болон Жендерийн эрх тэгш байдлын тухай хуульд заасан квотыг хангаж ажилладаг гэсэн дүгнэлт гарж байгааг танилцуулав. Тиймээс энэ сэдвийн хүрээнд 10 саналыг хүргүүлж байгаа аж.

Комиссын гишүүн Д.Сүнжидийн танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пүрэвдорж, Б.Энхбаяр нар асуулт асууж, Ц.Сандаг-Очир гишүүн үг хэлж, байр сууриа илэрхийлсэн. 

“Халдашгүй чөлөөтэй байх эрх” буюу илтгэлтийн нэгдүгээр бүлгийн талаар Комиссын гишүүн Б.Энхболд танилцуулав. Эрүүгийн хэрэг хянан шалгах эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, мөрдөн шалгах, шүүх эрх мэдлийн байгууллагын үйл ажиллагааг сайжруулах, алба хаагчдын мэдлэг, хандлагыг дээшлүүлэх чиглэлд бодлогоор анхаарсны үр дүнд эерэг өөрчлөлтүүд гарч байгааг танилцуулгын эхэнд онцоллоо. Энэ бүлэгт хүний халдашгүй чөлөөтэй байх эрхийн хүрээнд сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах, цагдан хорих таслан сэргийлэх болон эмнэлгийн чанартай албадлагын арга хэмжээ, бүх насаар хорих ял болон ганцаарчлан хорих ял, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд хүний эрхийг хязгаарлах эрх зохицуулалт гэсэн 5 багц асуудалд дүн шинжилгээ хийжээ.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлтэй болон зөвшөөрөлгүй баривчлах зохицуулалтыг хуульчилжээ. Судалгаанаас үзэхэд жилд дунджаар 65 мянган хүн гэмт хэрэгт холбогдон, шалгагддаг бөгөөд үүний 1.6 орчим хувийг баривчлан шалгадаг байна. Сүүлийн 3 жилийн байдлаар шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах ажиллагаа нь нийт баривчлах ажиллагааны 98-99 хувийг эзэлж байгаа нь НҮБ-ын Дур зоргоор саатуулах асуудал хариуцсан ажлын хэсгийн урьдчилсан дүгнэлттэй нийцэж байна гэж үзжээ. Гэвч ийнхүү баривчилсан тохиолдол бүрийг хүний эрхийн зөрчил хяналтын гадуур хийгдсэн, хууль бус ажиллагаа гэж үзэхгүй бөгөөд зохих хэмжээнд прокурорын хяналт, шүүхийн зөвшөөрлөөр хэрэгжжээ. Харин уг ажиллагаа шүүхийн хяналтад бүрэн ороогүй, прокурор сэжигтнийг баривчилсан тогтоолыг шүүхэд нэн даруй хүргүүлж шүүх уг тогтоолыг 24 цагийн дотор шийдвэрлэх гэсэн хуулийн заалтын хэрэгжилт хангалтгүй байгаагаас хүнийг хууль бус дур мэдэн баривчлах эрсдэлийг нэмэгдүүлж байна гэж дүгнэсэн байна. Тухайлбал, 2020 онд 793 сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилснаас 50.1 хувь буюу 398, 2021 онд 809 сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилснаас 41.2 хувь буюу 334, 2022 онд 1075 сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилснаас 33.1 хувь буюу 355 сэжигтнийг сэжигтний тогтоолыг шүүхэд хүргүүлэхгүйгээр 48 цагийн хугацаатайгаар баривчилсан байна. Нийт баривчлах арга хэмжээний 73 орчим хувь нь шүүхийн хяналтад орохгүй байна гэж Хүний эрхийн Үндэсний Комисс дүгнэжээ.

Шүүхийн хяналтыг тасралтгүй байлгах нэг хэлбэр нь шүүх, прокуророос ирүүлсэн баривчлах тогтоолын үндэслэлийг тухай бүр шуурхай хянаж шийдвэрлэдэг байх явдал юм. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан мөрдөн шалгах чиг үүргийн болон прокурорын байгууллага 24 цагийн горимоор ажилладаг бол төв орон нутгийн хэмжээнд шүүх ийм горимоор ажиллаж жигдрээгүй, хууль эрх зүйн орчин тодорхойгүй байдлаас шалтгаалан ажлын бус цаг, эсвэл амралтын өдрүүдэд сэжигтнийг баривчилсан тогтоолыг хянуулахад хүндрэл учирдаг байна. Үүнтэй холбоотойгоор олон нийтийн дунд сэжигтэнийг баривчлах ажиллагааг ажлын бус өдөр, ялангуяа Баасан гарагт эсвэл ажлын бус цагаар хийдэг гэх шүүмжлэл түгээмэл байдаг байна.

Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын судалгаагаар сүүлийн 3 жилийн байдлаар шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилсан нийт сэжигтний 587 буюу 68.7 хувийг ажлын өдөр, 207 буюу 23.9 хувийг амралтын өдрүүдэд баривчилсан бол үүнээс 9.3 хувийг баасан гарагт баривчилсан байна. Дээрх судалгаанаас үзэхэд лхагва гарагт баривчилсан тохиолдол хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байгаа бол хамгийн бага үзүүлэлттэй байгаа тохиолдол нь баасан гараг байдаг аж. Гэсэн хэдий ч баасан гарагт баривчилсан тохиолдолд шүүхийн хяналтад орохгүй байх хувь хэмжээ өндөр байгааг анхаарах нь зүйтэй гэлээ. Баасан гарагт баривчлагдсан сэжигтний шүүхийн хяналтгүйгээр 48 цаг саатуулах тохиолдол 65.3 хувь, 48 цагаас илүү хугацаагаар саатуулсан тохиолдол 9 хувь байгаа бол тэдний 91 хувийг прокурор, баривчлах байрны дарга сулласан байна. Мөн ажлын өдөр, эсвэл ажлын бус цагаар баривчилсан хэдий ч тогтоолыг шүүхэд нэн даруй хүргүүлэхгүй байх тохиолдол цөөнгүй байгааг анхаарах шаардлагатайг танилцуулгынхаа үеэр Комиссын гишүүн Б.Энхболд тэмдэглэсэн.

Тэрбээр цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээний талаар үргэлжлүүлэн танилцуулсан юм. Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэрэглэх нийтлэг журам тухайн харилцааг бүрэн зохицуулж чадахгүй байгаа нь хүний эрхийг зөрчих эрсдэл үүсгэж байгаа аж. Монгол Улс жилд дунджаар 2592 хүнд цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч байна. Энэ нь нийт яллагдагчдын 8.3 хувь буюу 100 яллагдагч тутмын 8-д энэ арга хэмжээг хэрэглэдэг аж. Мөн хорих ял шийтгүүлсэн нийт хоригдлын 24.3 хувь нь шүүхийн өмнөх шатанд цагдан хоригддог байна.

Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пактын 3-т “Шүүхийн өмнөх шатанд байгаа хүнийг заавал цагдан хорьж байх нийтлэг журам байх албагүй” гэж заасан. Мөн Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд бүх төрлийн гэмт хэрэгт уг арга хэмжээг хэрэглэж болохоор тусгасан. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид 94 гэмт хэрэгт огт хорих ял оногдуулахгүй байхаар заасан ч мөрдөн байцаалтын шатанд цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч болохоор эрх зүйн орчныг бүрдүүлжээ. Энэ зохицуулалтуудыг илүү нарийвчлан хуульчлах шаардлагатай гэж үзэж байна.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилтод нийцүүлэн ээдрээ төвөгтэй байдал, хэт эдгээр төвөгтэй байдал гэсэн ойлголтуудыг хуульчилсан нь хүний халдашгүй чөлөөтэй байх эрхийг хязгаарлахад тавигддаг шаардлагыг хэт өргөжүүлсэн шинжтэй зохицуулалт гэж дүгнэсэн. Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг эцсийн арга хэмжээ болгож хэрэглэх боломжийг бүрдүүлээгүйгээс уг арга хэмжээг эхний байдлаар хэрэглэх хандлага түгээмэл байгааг анхаарах нь шаардлагыг Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 22 дахь илтгэлийн нэгдүгээр бүлэгт тэмдэглэжээ.

Шүүхийн судалгаанаас үзэхэд сүүлийн 5 жилийн байдлаар таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах бол тухай шүүхэд ирүүлж байгаа саналын 89.2 хувь нь цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ, 10.1 хувь нь хязгаарлалт тогтоох таслан сэргийлэх арга хэмжээ, 0.7 хувьд нь тодорхой үйл ажиллагаа явуулах, албан үүргээ биелүүлэхийг түдгэлзүүлэх арга хэмжээ байгааг анхаарах нь шаардлагатайг мөн дурдсан юм. Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах шүүхийн хэлэлцүүлэг үр дүнтэй явагддаггүй, шүүх мэтгэлцээнд үндэслэн хөндлөнгийн шийдвэр гаргадаг эсэх нь эргэлзээтэй, өмгөөлөгчийн оролцоо хангалтгүй байгааг мөн Комиссын судалгаагаар тогтоосон байна. Тухайлбал, шүүхийн хэлэлцүүлэг мэтгэлцээний үндсэн дээр явагдахгүй нотлох баримтыг ил тод хэлэлцдэггүй цагдан хорих арга хэмжээ авагдаж байгаа хүний өмгөөлүүлэх эрхийг бүрэн хангахгүй байгааг залруулах шаардлагатай гэж үзжээ. Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах, өөрчлөх, хүчингүй болгох, хугацаа сунгах шүүхийн хэлэлцүүлэгт өмгөөлөгчийн оролцоо туйлын хангалтгүй байдаг талаар судалгаанд оролцсон өмгөөлөгчдийн 72.1 хувь нь дурдсан бол шүүхийн хэлэлцүүлэгт цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээний хамаарах нотлох баримтыг нээлттэй хэлэлцдэг байхыг судалгаанд оролцсон шүүгчид 100 хувь, прокуроруудын 78.4 хувь, мөрдөгчдийн 72.2 хувь, өмгөөлөгчдийн 72.1 хувь нь тус тус дэмжсэн гэв. Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээний үндсэн хугацааг 1 сар гэж тогтоосон нь өсвөр насны хүнд нийтлэг байдлаар үйлчилж байгааг мөн залруулах шаардлагатай гэж үзжээ. Түүнчлэн шүүхийн шатанд цагдан хоригдож байгаа цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах үндэслэл хугацаа тоолох журамшлыг журмыг нарийвчлан зохицуулаагүй нь хүний эрхийн зөрчил үүсгэж байна гэж дүгнэжээ.

НҮБ-аас батлан гаргасан хүний эрхийн холбогдох баримт бичгүүдэд “баривчлагдсан буюу цагдан хоригдсон хүн бүр” гэсэн нэр томьёог хэрэглэсэн. Харин Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд яллагдагчид цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах талаар зохицуулсан бөгөөд шүүхийн шатанд хэргээ шийдвэрлүүлэхээр хүлээж байгаа шүүгдэгчийн хувьд цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ хэрэглэх процессыг нарийвчлан хуульчлаагүй, хугацаатай болгох талаар яллагдагчид баримтлах хэм хэмжээг хэрэглэхгүй байгаагаас шалтгаалж хэргээ богино хугацаанд шүүхээр шийдвэрлүүлэх, суллагдах эрх зөрчигдөж байгааг тэмдэглэжээ. Судалгаанаас үзэхэд 42 сар цагдан хоригдсон тохиолдол ч гарч байгаа бөгөөд энэ талаар Хүний эрхийн Үндэсний Комисст ирэх гомдол нэмэгдсээр байгааг анхааруулсан.

Бүх насаар хорих болон ганцаарчлан хорих ял эдлүүлэх ажиллагааны талаар танилцуулгаа үргэлжлүүлсэн юм. Монгол Улс 2012 онд Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пактын 2 дугаар протоколд нэгдэн орсонтой холбоотойгоор 2015 оны Эрүүгийн хуульд шинэчлэн найруулж цаазаар авах ялыг халж тодорхой төрлийн гэмт хэрэгт бүх насаар хорих ял оногдуулж болохоор хуульчилсан нь дэвшилттэй гэдгийг танилцуулгад онцолсон юм. Гэвч Эрүүгийн хуульд бүх насаар хорих ялын агуулга, дэглэмийг бүрэн тодорхойлоогүй байгааг хэллээ. Мөн Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуульд ял эдлүүлэх дэглэм, зохион байгуулалт, сургалт, хөдөлмөрийн харилцаа, тэдэнтэй ажиллах алба хаагчийн хөдөлмөрийн харилцаа зэргийг бүрэн тусгаагүйгээс гадна бүх насаар хорих ял эдэлж байгаа хоригдлын эрхийг хангах талаар одоогийн хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хууль тогтоомжийн хэрэгжилт хангалтгүй гэж дүгнэжээ. Эрүүгийн хуулийн ялын бодлогын шинэчлэлд хүнийг тусгайлан дэглэм бүхий байранд ганцаарчлан хорьдог баривчлах ялыг халсан боловч ганцаарчлан хорих ял эдлүүлэх шийтгэл өнөөг хүртэл байсаар байгааг хүний эрхийн зөрчил гэж дүгнэжээ. Хорих ял эдлүүлэх дэглэмийн зэрэглэл хүндрүүлэн ганцаарчлан хорих арга хэмжээг ШШГБ-ын саналаар прокурор шийдвэрлэж байгаа нь Үндсэн хууль, олон улсын эрх зүйгээр баталгаажуулсан хүний халдашгүй чөлөөтэй эрхийг хязгаарлахад тавигдах үндэслэл шалгуурт нийцэхгүйг тэмдэглэв.

Танилцуулгынхаа төгсгөлд Комиссын гишүүн Б.Энхболд эмнэлгийн чанартай албадлагын арга хэмжээний талаар мэдээлэл өглөө. Эрүүгийн хуульд заасан эмнэлгийн чанартай албадлагын арга хэмжээг хэрэглэх явцад хүний эрх зөрчигдөх явдал түгээмэл байдаг гэв. Энэ төрлийн албадлагын арга хэмжээг хэрэглэх үндэслэл хэт цаг үеэсээ хоцорсон, сэтгэцийн эмгэгтэй хүний хууль ёсны, төлөөлөгчийг урьдчилан тогтоож хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцуулах, сэтгэцийн өвчтэй хүнд холбогдох хэргийг шийдвэрлэхэд өмгөөлөх хууль зүйн туслалцаа авах, шинжээчийн дүгнэлтийг үндэслэн албадлагын арга хэмжээг үргэлжлүүлэх, сунгах, зогсоох, эмчлэгдсэн боловч ар гэрийнхэн нь хүлээж авахаас татгалзсан хүнийг нийгэмд гаргах талаарх эрх зүйн орчин тодорхой бус байдаг байна.

Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны явцад эрх бүхий албан тушаалтнаас хүний халдашгүй чөлөөтэй байх эрхийг хязгаарлаж саатуулах арга хэмжээ авах эрх олгогдсон ч түүнийг хэрэгжүүлэх процессын зохицуулалтыг нарийвчлан хуульчлаагүй нь хүнийг дур мэдэн саатуулах, эрх чөлөөг хязгаарлах эрсдэл үүсгэж байгаа гэж үзсэн байна. Иймээс сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах ажиллагаатай холбоотой эрх зүйн зохицуулалтыг Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, конвенцод нийцүүлэн цогц байдлаар шийдвэрлэх саналыг гаргаж байгаа аж. Түүнчлэн цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ, нийтлэг журам, хорих үндсэн болон сунгах хугацаа өсвөр насны яллагдагчийг цагдан хорих тусгай журам, цагдан хорих үндэслэлд хамаарах хэт ерөнхий болон өргөжүүлсэн зохицуулалт, шүүхийн хэлэлцүүлэг, шүүхийн шатанд цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ хэрэглэх процессын зохицуулалтыг нарийвчлан хуульчлах шаардлагатай гэв. Бүх насаар хорих ялыг бие даасан ялын төрөл болгон хуульчлах, энэ төрлийн ял эдлүүлэх дэглэм, зохион байгуулж, сургалт хөдөлмөрийн стандартыг шинээр тогтоох шаардлагатай бөгөөд зэрэглэл дээшлүүлэн хүндрүүлэн хорьж байгаа явдлыг таслан зогсоох шаардлагатай гэж үзсэн байна. Эмнэлгийн чанартай албадлагын арга хэмжээг хэрэглэх үндэслэл эрх зүйн зохицуулалтыг хүний эрхийн зарчмын хэмжээнд нийцүүлэн цогц байдлаар нь шинэчлэх, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хүнийг эрүүлжүүлэх саатуулах болон бусад албадлагын арга хэмжээ арга хэмжээ хэрэглэхтэй холбоотой нарийвчилсан зохицуулалтыг холбогдох хууль тогтоомжид тусгах, шүүх, прокурорын хяналтыг өргөжүүлэх, өргөжүүлэх, мөн шүүгч, прокурор, мөрдөгч, өмгөөлөгчид хүний халдашгүй чөлөөтэй байх эрх хууль бус дур мэдэн баривчлах хүний эрхийн зөрчил болох талаарх сургалтыг тогтмол зохион байгуулж, хүний эрхийн мэдлэг, хандлагыг дээшлүүлэх шаардлагатай гэлээ.

Танилцуулгатай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, үг хэлсэн. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 31.5 дугаар зүйлийн 31.5.1.2-т “энэ хуульд заасан хойшлуулшгүй тохиолдолд сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилж болно гэдгийг үндэслэн баривчилгаа хийж байгаа нь хийдэл үүсэх, тохиолдол бүр дээр хүний эрхийн зөрчил үүсгэх шалтгаан болж байгааг хэлээд үүнийг залруулах шаардлага, саналаа Б.Пүрэвдорж гишүүн хэлсэн. Гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж, шалгагдаж байгаа тохиолдлуудыг нийтэд зарлаад, шүүхээр эцэслэн шийдээгүй байхад олон нийтээр "яллуулдаг" байдлын талаар холбогдох албан тушаалтнуудаас Б.Энх-Амгалан гишүүн тодруулж, хариулт авсан. Мөн эрх бүхий байгууллагууд нь гэмт хэргийн шалгагдаж байгаа талаар мэдээлэл хийгээд “Шүүх хэрхэн шийдвэрлэхийг харья” гэх зэргээр зарлах нь шүүхийн хараат бус, нөлөөллөөс ангид байх боломжийг хязгаарлаж байгаа талаар байр сууриа илэрхийлсэн. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир, Б.Энхбаяр нар илтгэлийн нэгдүгээр бүлгийн танилцуулгатай холбогдуулан ажлын хэсгээс тодруулга хийж, хариулт авсан.

Илтгэлийн хоёрдугаар бүлгийн талаар Комиссын гишүүн Г.Нарантуяа танилцуулав. “Иргэний оролцооны эрх зүйн зохицуулалт” сэдвийн хүрээнд эвлэлдэн нэгдэх, хэвлэн нийтлэх, тайван хуран чуулах эрх чөлөөний эрх зүйн зохицуулалтыг хүний эрхийн зарчимд нийцүүлж, боловсронгуй болгох чиглэлүүдийг танилцуулсан. Ирээдүйг чиглэсэн эрх зүйн эдгээр санал, шийдлийг эвлэлдэн нэгдэх, хэвлэн нийтлэх, тайван хуран чуулах эрх чөлөөний хэрэгжилтийн талаарх Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын судалгаа, дүгнэлтэд үндэслэн боловсруулжээ.

Зэвсэгт мөргөлдөөн, иргэний дайн, байгалийн гамшгаас улбаатай үүссэн дүрвэгсдийн асуудал, террорист халдлага, эдийн засгийн хямрал нь 1990-ээд оны сүүл үеэс эхлэн дэлхийн хэмжээнд ардчилсан, эрх чөлөөт орон зай хумигдах нөхцөлийг үүсгэсэн. Энэ байдлыг КОВИД-19 цар тахал, улс орнуудын дайн, түүгээр дамжин илэрч, даамжирч буй дэлхийн улс орнуудын хуваагдал, геополитикийн хурцадмал байдал, үнийн өсөлт, эдийн засгийн зогсонги байдал хурдасгах төлөвтэй байгааг тэрбээр дурдсан. Ардчилсан, эрх чөлөөт байдлыг хэмждэг бүх индекс дэлхийн хүн амын 10 орчим хувь нь бүрэн эрх чөлөөтэй улс орнуудад амьдарч байгаа юм байна. Гэвч гэнэтийн сорил, дэлхийн хямрал нь төлөвшсөн, эрх чөлөөт иргэдтэй, тогтвортой ардчилсан улс орнуудын урт хугацааны давуу талыг харуулах болжээ. Сорил, хямрал нь тэдгээр улс оронд төр ба иргэний итгэлцлийг бэхжүүлж, төрийн болон зах зээлийг удирдлага, зохицуулалтыг сайжруулж, инновац, шинэ бүтээлийг бий болгож, дараагийн хямралыг даван туулах хамтын дархлааг суулгаж байгааг дурдсан. Уур амьсгалын өөрчлөлт, ундны усны хомсдол, цөмийн зэвсэг зэрэг хүн төрөлхтний оршихуйн эрсдэлийг яриа хэлэлцээ, хамтын зүтгэл, хэвшмэл бус сэтгэлгээ, технологийн хөгжил, тэдгээрийг нөхцөлдүүлэгч ардчилсан төр, эрх чөлөөт, бүтээлч хүнгүйгээр шийдвэрлэх боломжгүй гэдгийг танилцуулгынхаа үеэр дурдав. Иймд ардчилсан, эрх чөлөөт Монгол Улс орших нь үндэсний аюулгүй байдлын баталгаа, алсын хараа бөгөөд иргэний оролцоог дэмжих нь түүний суурь гэдгийг Комиссын гишүүн Г.Нарантуяа онцоллоо.

Манай улсын хувьд иргэний оролцооны эрхийн тулгуур нь тайван хуран чуулах эрх чөлөө, хэвлэлийн эрх чөлөө, эвлэлдэн нэгдэж байгууллага байгуулах эрх чөлөөний асуудал гэдгийг тэмдэглэсэн. Энэ эрхийг зохицуулсан Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай, Жагсаал цуглаан хийх журмын тухай, Төрийн бус байгууллагын тухай хуулиуд иргэдийн идэвхтэй оролцоог дэмжих, ардчилсан төр улсыг төлөвшүүлэхэд түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн. Гэхдээ эдгээр хууль тунхаглалын шинжтэй, эрх чөлөөний үндсэн үзэл санаа, концепцыг бүрэн илэрхийлэх боломжгүй байгаа тул өөрчлөх, сайжруулах шаардлагатай гэдэг саналыг илтгэлд тусгажээ. Нэн тэргүүнд улс төрийн эрх чөлөөний үндсэн ойлголтуудыг гүйцэт нутагшуулах, эрх зүйн зохицуулалтын тодорхойгүй байдал, хууль тогтоомж хоорондын зөрчлийг засах, цаг үеийн нийгмийн өөрчлөлтийг тусгаж энэ хуулиудыг сайжруулах шаардлагатай гэв.

Иргэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцох боломж бололцоог олгодог, төр иргэндээ ойрхон байх боломж, нөхцөлийг бүрдүүлэхийг Комисс улс төрийн эрх чөлөө хэмээн үзэж байгааг илтгэгч Г.Нарантуяа танилцуулав. Үүний зэрэгцээ улс төрийн эрх чөлөөг хууль ёсны бусад эрх, ашиг сонирхолтой зохистой тэнцвэрт хэрэгжүүлэх, эрх чөлөөг хязгаарлах үндэслэл журмыг хууль тогтоомжид тодорхой тусгах, эрх чөлөөг дур зоргоос ялгах, эрх чөлөөг мөн чанар, зорилгоор нь бус улс төр эдийн засгийн аминч сонирхолд урвуулан ашиглах эрсдэлийг бууруулах нь зүйтэй гэв. Ингэхдээ эрх чөлөөг хязгаарлаж байгаа тэр үйл явцыг хөндлөнгийн шүүхийн болоод хүний эрхийн үндэсний байгууллагын хяналтыг механизмийг бүрдүүлэх саналыг танилцуулсан.

Монгол Улсад 2022 оны байдлаар 486 хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл тогтмол ажиллаж байгаагаас сонин 64, сэтгүүл 46, радио 50, телевиз 135, мэдээллийн сайт 191 байгаа аж. Хэвлэлийн эрх чөлөөний байдал Монгол Улсад хангалтгүйг олон улсын байгууллагууд анхааруулжээ. Хэвлэлийн эрх чөлөө хэлбэрийн хувьд оршиж байгаа боловч хараат бус, хариуцлагатай, мэргэжлийн сэтгүүл зүй мөн чанарын хувьд бэхжээгүй байна гэж дүгнэж байгааг дурдсан. Комисс энэ хүрээнд Хэвлэлийн эрх чөлөөний загвар хуулийн төслийг боловсруулж, илтгэлд хавсаргасан байна. Загвар төслийн хүрээнд хараат бус байдлыг бэхжүүлж, олон ургальч байдлыг дэмжиж, ил тод, хариуцлагатай, ёс зүйтэй байх нөхцөлийг бүрдүүлэх зохицуулалтуудыг тусгажээ.

Үргэлжлүүлэн тайван жагсаал цуглаан хийх эрх чөлөөний асуудлаар мэдээлэл танилцуулсан. Цагдаагийн байгууллагын мэдээллээр 2020-2023 онд нийт 736 удаагийн жагсаал цуглаан зохион байгуулагдсаны 649 нь Улаанбаатар хотод, 89 нь хөдөө орон нутагт зохион байгуулагджээ. Төрийн захиргааны байгууллагаас авсан мэдээллээр нийслэлд 566 удаагийн жагсаал цуглаан зохион байгуулагдсан гэх зөрүүтэй мэдээлэл байгааг танилцуулгын үеэр хэлсэн.

Цахим технологи, олон нийтийн сүлжээний хөгжилтэй холбоотойгоор жагсаал цуглаан түгээмэл зохион байгуулагдаж байгаа, мөн арга, хэлбэр, төрөл нь өөрчлөгдөж байгааг дурдав. Үүнтэй холбоотойгоор хүний эрхийн цөөнгүй зөрчил бүртгэгдсэнийг илтгэлд тусгагдсан баримт, дүгнэлтүүдээс харах боломжтой юм байна. Тайван жагсаал цуглааныг албадан тараах, оролцогчдыг албадан саатуулах, эрүү, зөрчлийн хэрэгт шалгах зэргээр айдас төрүүлэх, жагсаал цуглааныг сааруулах, намжаах үр дагавартай шууд бус арга хэмжээ авсан зөрчлүүдийг Комисс бүртгэсэн байна. Нотолж зөрчлийн шийдэл оногдуулсан тохиолдол цөөн ч тайван жагсаж цуглах эрх чөлөөг эдийн засаг улс төрийн аминч сонирхолд урвуулан ашиглах эрсдэл бий гэв. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор Жагсаал цуглаан хийх журмын тухай хуулийг шинэчлэх, ингэхдээ заавал тусгах шаардлагатай 11 зохицуулалтыг боловсруулаад байгаа аж.

Эвлэлдэн нэгдэх эрх чөлөөтэй холбоотой асуудлын хүрээнд энэ оны нэгдүгээр сарын 28-ны өдрийн байдлаар Монгол Улсад нийт 1882 сан, 620 шашны байгууллага, нийтийн эрх зүйн хуулийн этгээд 5, үндэсний хүмүүнлэгийн байгууллага 1, 28964 холбоо үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж. Эвлэлдэн нэгдэх, нам, олон нийтийн байгууллага байгуулах эрх нь манай улсад хэлбэрийн хувьд байгаа ч тогтмол үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллага харьцангуй цөөн байгаа аж. Ихэнх нь орон тооны ажилтангүй, төлөвшсөн байгууллагууд нь 2-4 ажилтантай. Төрийн бус байгууллагуудын 80 орчим хувь нь Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж. Иргэний нийгмийн болон төрийн бус байгууллагууд цомхон боловч өнгөрсөн хугацаанд ардчилсан ёсыг бэхжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж ирсэн гэдгийг дурдсан юм. Гэхдээ төрийн бус байгууллагын хувь нэмрийг зохих ёсоор хүлээн зөвшөөрдөг, үйл ажиллагаа, байр суурийг нь ажил хэрэгч, хариуцлагатайгаар сонсдог, хүлээн авч, үйл ажиллагаандаа тусгадаг, тэр талаараа мэдээлэл, хариу тайлбар өгдөг хандлага төрийн байгууллагуудад төлөвшөөгүй гэлээ.

Холбооны эрх зүйн байдлын тухай, Сангийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийн үзэл баримтлал, хуулийн төслийн бүтэц, зохицуулах зүйлийн хүрээ, агуулгад дүн шинжилгээ хийхэд одоогийн эрх зүйн зохицуулалтыг өргөжүүлж, захиргаа, зохицуулалтын шинжтэй буюу байгууллагын хэв шинжийг тодорхойлсон, үйл ажиллагаа, дотоод зохион байгуулалт, төрөөс дэмжлэг олгох механизмыг бий болгох үндсэн агуулгаар бичигдсэн байна. Төрийн бус байгууллагатай холбоотой зохих харилцааг төрөөс зохицуулах нь зүй ёсны асуудал хэдий ч иргэдийн эвлэлдэх нэгдэх эрх чөлөөний биелэл, хуулиар хориглосноос бусад харилцааг бие даан зохицуулах орон зай болохыг хүлээн зөвшөөрч, энэ үзэл санаанд тулгуурлан эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох шаардлагатай гэж тодорхой саналуудыг мөн илтгэлд тусгасан байна.

Илтгэлийн хоёрдугаар бүлгийн танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир гишүүн асуулт асууж, хариулт авав. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын хараат бус байдлын талаарх судалгааны эх сурвалжийг лавлаж, үүнээс үүдэх үр дагаварын талаар тодруулан ажлын хэсгээс хариулт, тайлбар авав. Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын үйл ажиллагаатай холбоотой зарим баримтыг дурдаж, тодруулга хийсэн.

Байнгын хорооны хуралдаан Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 22 дахь илтгэл дэх “Хүний эрх хамгаалагчийн эрх зүйн зохицуулалт” сэдвийн хэлэлцүүлгээр үргэлжилсэн юм. Комиссын гишүүн С.Дондов танилцууллаа.

Хүний эрх хамгаалагчийг хамгаалах үндэсний тогтолцоо 2021 оны долдугаар сарын 01-ний өдрөөс Хүний эрх хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөж эхэлснээр бүрдсэн. Хүний эрх хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.3.5-д энэ хуулийн хэрэгжилт болон хүний эрхийн хамгаалагчийн нөхцөл байдалд хяналт шинжилгээ, судалгаа хийж, жил бүр Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх илтгэлд тусгахаар заасан. Комисс нь 2022 онд Монгол Улсын 20 аймаг, 6 дүүргийн хүний эрх хамгаалагчдыг оролцуулан хийсэн “Хүний эрх хамгаалагчийн мэдлэг, ойлголт хандлага, хэрэгжилт тодорхойлох судалгаа”-ны үр дүн, хүний эрх хамгаалагчийн эрх зөрчигдсөн асуудлаар Комисст хандаж ирүүлсэн гомдол, мэдээлэл түүний мөрөөр хийсэн хяналт шалгалт, ажиглалт мониторинг, Хүний эрх хамгаалагчдын асуудлаарх олон улсын байгууллагуудаас өгсөн зөвлөмж, дүгнэлтэд тулгуурлан энэхүү бүлэгт гурван сэдвийг хөнджээ.

Нэн тэргүүнд хүний эрх хамгаалагчдын өнөөгийн нөхцөл байдлыг тодорхойлжээ. Комисс нь 2022 онд “Хүний эрх хамгаалагчийн мэдлэг, ойлголт хандлага, хэрэгжилт тодорхойлох судалгаа”-г Монгол Улсын 20 аймаг, 6 дүүргийн хүний эрх хамгаалагчид болох хуульч, өмгөөлөгчид, сэтгүүлчид, хүний эрх хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөлөл, идэвхтэн, байгаль орчны бохирдол, хууль бус уул уурхай, бэлчээрийн доройтлын эсрэг тэмцэж буй малчид, үйлдвэрчний эвлэлийн сонгуульт ажилтан, идэвхтэн, иргэд, хүний эрх хамгаалах чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг хууль сахиулах байгууллагууд буюу шүүх, прокурор, цагдаа, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын алба хаагчид зэрэг нийт 2,064 оролцогчийг хамруулан зохион байгуулсан байна. Судалгаанд оролцогчдын 36.19 хувь нь хүний эрх хамгаалагчийн хувьд болон эргэн тойронд ялгаварлан гадуурхалтад өртөх асуудал түгээмэл байдаг гэжээ. Энэ нь тодорхой байгууллага, газар нутгийн бүсчлэлээр хязгаарлагдахгүйгээр нийтлэг байгаа талаар судалгаанд оролцогчид дурдсан байна. Тухайлбал, сэтгүүлч, цагдаа, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын алба хаагчид ялгаварлан гадуурхалтад хамгийн их өртдөг байна. Мөн судалгаанд оролцогчид төрийн байгууллага, эрх бүхий албан тушаалтнаас шүүгч, прокурор, цагдаа, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын алба хаагчдад нөлөөлөх, ятгах, айлган сүрдүүлэх замаар хууль бус шийдвэр гаргуулах тохиолдол гардаг талаар дурдсан байна.

Хүний эрх хамгаалагчдын талаар зарим нотлогдоогүй асуудлаар мэдэгдэл хийх, шүүхээр гэм буруу нь тогтоогдоогүй байхад гэмт хэрэгтэн мэтээр үндэслэлгүй мэдээлэл нийгмийн сүлжээгээр цацагдаж байгаагаас иргэд, олон нийтийн зүгээс хүний эрх хамгаалагчдыг буруутгах, гутаан доромжлох, нэр төр, ажил хэргийн нэр хүндэд халдах нөхцөл болж байгаагийн сацуу тэдний хүний эрхийг хамгаалах үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулахад нь саад, бэрхшээл учруулдаг байна.

Хүний эрх хамгаалагчдад үзүүлж буй дэмжлэг туслалцаа, хамгаалалт нь хүний эрхийн хэм хэмжээг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх нэг алхам юм. Хүний эрх хамгаалагчид нь бие махбодын болон бусад халдлагад өртөх өндөр эрсдэлтэй хувь хүнтэй ажиллах тохиолдол нийтлэг учраас тэдэнд эх сурвалж, үйлчлүүлэгчдийн хувийн мэдээллийг зохих ёсоор хамгаалах нь чухал байдаг. Судалгаанд оролцогчдоос хүний эрх хамгаалагчдын аюулгүй байдал ямар байгааг тодруулахад 23.72 хувь нь муу, маш муу, 54.8 хувь нь дунд гэж үнэлсэн байна.

Хүний эрх хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдсантай холбоотойгоор Гэрч, хохирогчийг хамгаалах тухай хуулийн зохицуулалтад хүний эрх хамгаалагч хамаарахаар заасан байдаг ч хүний эрх хамгаалагч, эсхүл түүний гэр бүлийн гишүүн, асран хамгаалагч, хамтран амьдрагч, төрлийн хүн болон хууль ёсны төлөөлөгчийн амь нас, эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хангах ажиллагааны үеийн зардал цагдаагийн байгууллагын төсөвт тусгагдаагүй байдгийг танилцуулгад дурдаад, холбогдох саналыг хүргүүлсэн байна.

Хүний эрх хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг зөрчсөн этгээдэд хүлээлгэх хариуцлагыг Зөрчлийн тухай хуулийн 5 дугаар бүлгийн 20 дугаар зүйлд заасан ч Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд тухайн зөрчлийг ямар байгууллага хариуцан шийдвэрлэх буюу хэргийн харьяаллыг зохицуулаагүй, орхигдуулсан байна. Үүнээс үүдэн “хэргийн харьяалал тодорхойгүй” гэх үндэслэлээр хууль сахиулах байгууллагууд гомдлыг харилцан бие биедээ шилжүүлж байгаагаас хүний эрх хамгаалагчдын зөрчигдсөн эрх үр дүнтэй сэргээгдэхгүй, зөрчигдсөн хэвээр байгаа аж.

Танилцуулгатай холбогдуулан Байнгын хорооны гишүүд асуулт асуух, санал хэлэх шаардлагагүй хэмээн үзсэн. Ийнхүү Хууль зүйн байнгын хороо Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 22 дахь илтгэлийг анх удаа бүлэг тус бүрээр нь хэлэлцсэн юм.  

Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны тайланг анх удаа хэлэлцэв

Хуралдааны төгсгөлд Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны тайланг хэлэлцэв. Хүний эрхийн Үндэсний Комисс Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа хариуцсан бие даасан гишүүнтэй байхаар хуульчлагдсан бөгөөд анх удаа Улсын Их Хуралд тайлангаа танилцуулж байгааг Байнгын хорооны дарга онцлов. Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүн Я.Цэлмэн тайлангаа танилцуулсан юм.

Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлийн 31.4-т “Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүн Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны тайланг жил бүрийн эхний улиралд Хууль зүйн байнгын хороонд танилцуулж, хэвлэн нийтэлнэ” гэж заасан байдаг. Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүн 2022 оны зургадугаар сарын 2-ны өдөр томилогдож, түүнд туслах чиг үүрэг бүхий нэгжийн албан хаагч мөн оны наймдугаар сарын 4-ний өдөр томилогдсон байна. Тиймээс тухайн өдрөөс хойших хяналт, шинжилгээ, сургалт, сурталчилгаа, хамтын ажиллагаа, төрийн байгууллагуудын албан ёсны статистик, судалгаа, иргэдээс ирүүлсэн гомдол, мэдээлэл, түүний шийдвэрлэлт болон бусад эх сурвалжид үндэслэн Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааны тайланг 2023 оны дөрөвдүгээр сар хүртэлх хугацааны үйл ажиллагааг хамааруулан боловсруулжээ.

Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааны 2022 оны буюу анхны тайланг Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх, үндэсний ажиллагааны хууль эрх зүйн орчны шинэтгэл; Эрүү шүүлт тулгах, хууль бусаар баривчлах, ялгаварлан гадуурхах гэмт хэргүүдийн эрх зүйн зохицуулалтын онцлог, статистикт хийсэн дүн шинжилгээ; Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх хяналт шинжилгээ; Эрүү шүүлтээс урьдсан сэргийлэх, сургалт, сурталчилгаа; Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааг бэхжүүлэх чиглэлээр хийгдсэн ажил; Дүгнэлт, санал гэсэн бүтэцтэйгээр тайлагнав.

Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын тухай хуульд заасан бүх газар буюу хүн өөрийн хүслээр гарч явах боломжгүй нөхцөлтэй 843 газарт, давтагдсан тоогоор жилд 144,942 иргэн урт, богино хугацаагаар байрлаж байгаа юм байна. Эдгээрээс нэн тэргүүнд эрүү шүүлт тулгах, хүнлэг бус харьцаа, ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байх эрхийн хэрэгжилтийг хангах хүрээнд зорилтот бүлгийн ойролцоогоор 37000 гаруй хүнд тогтмол хүрэлцэж хяналт шинжилгээ урьдчилан сэргийлэх ажлыг хууль, олон улсын гэрээнд зааснаар хийх шаардлагатай байгаа юм байна. Энэхүү урьдчилан сэргийлэх ажлыг шүүх эрх мэдлийн болон мөрдөн шалгах хууль сахиулах байгууллагын удирдлага, алба хаагчдын хамтын ажиллагааны үр дүнд хэрэгжүүлэх боломжтой гэдгийг тайланд дурдав. Ялангуяа эдгээр 843 газрын удирдлага, алба хаагчдын манлайлал, хүний эрхийн мэдрэмж, хандлага, хэлбэрийн төдий бус үйл ажиллагаа туйлын чухал байгааг онцолсон.

Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх нэгжийн албан хаагчид нийт 23 байршилд батлагдсан удирдамж, төлөвлөгөөний дагуу хяналт шинжилгээ хийжээ. Тэдгээр газар төрийн эрх бүхий байгууллагын шийдвэрээр, өөрийн хүсэлтээр гарч явах эрхээ хязгаарлуулсан хүмүүсийн эрхийн хэрэгжилт мөн алба хаагчдын хөдөлмөрлөх нөхцөлд эрүү шүүлт гарч болзошгүй тогтолцооны шалтгаан нөхцөлийн асуудлыг судалсан байна. Хяналт шинжилгээний хүрээнд өөрийн хүсэлтээр гарч явах боломжгүй нөхцөлд байгаа 1954 хүнээс олон улсын жишиг стандарт, дотоодын хууль эрх зүйн орчны онцлогт уялдуулан боловсруулсан асуумж авчээ. Хорих ял эдэлж байгаа болон цагдан хоригдсон, баривчлагдсан 411 хүнтэй ганцаарчилсан ярилцлага хийж, 48 ажилтан, алба хаагчтай хүсэлтийнх нь дагуу уулзаж, 209 хүн зөвлөгөө өгсөн бол харьяаллын дагуу 6 гомдлыг шилжүүлэн шалгуулсан байна.

Үндэсний урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны хүрээнд хяналт шинжилгээгээр тогтоогдсон эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий хүнлэг бусаар шийтгэх буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж болзошгүй нөхцөл байдлыг арилгуулах, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор байгууллага, албан тушаалтан, хуулийн этгээдэд 11 зөвлөмжийг хүргүүлж биелэлтийг тооцон ажиллажээ. Мөн шүүх эрх мэдлийн болон мөрдөн шалгах хууль сахиулах байгууллагын албан хаагч зорилтот бүлгийн иргэд буюу 3357 хүнд эрүү шүүлт тулгах, хүнлэг бус харьцаа, ялгаварлан гадуурхалтаас ангид байх болон хүний эрхийн асуудлаар сургалт хийсэн бйана. Сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай болон сэтгэцийн эмгэгтэй хүний эрхийг хамгаалах, төрийн албан хаагч, хуулийн этгээд, сэтгэцийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллага, эмнэлгийн мэргэжилтний үүрэг гүйцэтгэх үйл ажиллагаанд хийх мониторинг, аливаа хэлбэрээр хүүхдийн эрх, эрх чөлөөг хязгаарлах, эс үгүй бол тухайн хүүхэд өөрийн хүсэлтээр гарч явах боломжгүй төрийн болон төрийн бус байгууллагууд хийх хяналт шинжилгээ мониторинг сэдэвт тусгайлсан гарын авлагуудыг эрдэмтэн судлаачдын оролцоотойгоор боловсруулжээ.

Эрүү шүүлтийн хор аюулыг тайлбарлан таниулах, эрүү шүүлтээс ангид байх эрхийг 8 удаа цахим мэдээллийн хэрэгслээр, 32 удаа олон давтамжтайгаар сурталчлан ажилласан бөгөөд Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааны талаар тухай бүр цахим хуудсаараа олон нийтэд мэдээлсэн байна. Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааны чиг үүргийн хүрээнд зөвлөмжийн хэрэгжилтийг хангах үйл ажиллагаа, Эрүү шүүлтийн эсрэг конвенцын нэмэлт протоколын шаардлагад нийцүүлэн явуулахад анхааран ажиллаж бүс нутгийн болон олон улсын сүлжээ байгууллагатай олон талт түншлэлийг хөгжүүлэх, үндэсний урьдчилан сэргийлэх байгууллагуудын бүсийн уулзалтад оролцох, ялангуяа хүний эрх, эрх чөлөө, хязгаарлагдсан газруудад хяналт тавих аргачлалын талаар харилцан туршлага солилцох олон улсын уулзалт үйл ажиллагаануудад идэвхтэй оролцох бодлогыг баримталж байгаагаа Я.Цэлмэн тайландаа онцлоллоо. Тухайлбал, Эрүү шүүлтийн эсрэг конвенцын нэмэлт протокол болон олон улсын хүний эрхийн стандартад нийцүүлэн Монгол Улсын эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааг үр нөлөөтэй, бодитой, хүртээмжтэй зохион байгуулахад нэгжийн алба хаагчдыг чадавхжуулах, Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааг бэхжүүлэхээр НҮБ-ын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх Дэд хороо, Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх нийгэмлэг зэрэг байгууллагатай хамтран ажиллаж эхлээд байгаа юм байна.

НҮБ-ын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх дэд хороо манай улсыг үндэсний урьдчилан сэргийлэх механизмаа байгуулан, бэхжүүлж, дэлхий нийтийн хүний эрхийг хамгаалах үйл хэргийг тогтмол дэмжиж, идэвх санаачилга гаргаж буй явдлыг тухайлан сайшаасан байна. Гэвч эрүү шүүлт тулгаж, хүнлэг бусаар доромжлон харьцаж, хууль бусаар мөрдөх, нотлох ажиллагаа явуулан олон жилийн ял шийтгэсэн үйл баримт олон нийтэд дэлгэгдсэн талаар тайланд дурдагдав. Хүний халдашгүй байх, эрүү шүүлтээс ангид байх эрхийн ноцтой зөрчлийг илрүүлж, хор хохирлыг засаж залруулах, зөрчигдсөн эрхийг нөхөн сэргээсэн болохыг дурдаад “Дахин ийм харамсалтай, хүний үнэт зүйл, мөн чанарыг үгүйсгэсэн харгис хэрэг гаргуулахгүйн тулд эрүү шүүлтийн эсрэг хамтдаа үр дүнтэй тэмцэж, үндэсний урьдчилан сэргийлэх механизмыг тогтолцооны хувьд бэхжүүлэх нь зүйтэй” гэв.

Монгол Улсын Үндсэн хууль Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийдэхийн эсрэг конвенц, түүний нэмэлт протокол, Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүрэг, НҮБ-ын хүний эрхийн механизм, тэдгээрийн хараат бус шинжээч ажлын хэсгийн зөвлөмжийг гарцаагүй хэрэгжүүлэх шаардлагатайг анхаарч эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагаа Монгол Улсад шинээр бүрэлдэн бий болж байгаа эмзэг цаг үе гэдгийг мэдэрч маш олон хаалттай албаны цаана байгаа хүмүүсийн эрхийг хамгаалахыг чухалчлан хууль тогтоогч, улс төрч, олон улсын байгууллага, төрийн бус байгууллага, хүний эрхийн болон нийгмийн зүтгэлтэн, судлаачид, иргэдийн оролцоо, дэмжлэг нэн хэрэгтэй байгааг тодотгон Монгол Улсын Эрүүгийн болон Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай, Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын тухай хууль бусад хууль тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар тулгарч буй сорил бэрхшээлүүдийг шийдвэрлүүлэх шаардлагатайг хэлж байв.

Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүн Я.Цэлмэнгийн тайлантай холбогдуулан Байнгын хорооны дарга Б.Энхбаяр асуулт асууж, хариулт авсан. Тэрбээр хаалттай хорих анги дахь “улаан шугам” гэх шийтгэл, урьдчилан саатуулах хорих ангиуд дахь нөхцөл байдал, эмнэлгийн чанартай албадлагын арга хэмжээг ямар нэг шийдвэргүйгээр хэрэгжүүлж байгаа талаарх мэдээллүүдийг хуваалцан Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүн эдгээрийг судалсан эсэхийг тодруулж, хариулт авав.

Хуралдааны төгсгөлд Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр горимын санал гаргасан. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 112 дугаар зүйлийн 112.4-т “Энэ хуулийн 112.2.2, 112.2.8, 112.2.12-т заасан танилцуулга, мэдээллийг холбогдох Байнгын хороо нэгдсэн хуралдаанд заавал танилцуулах бөгөөд бусад тайлан, илтгэл, мэдээллийг холбогдох Байнгын хороо хэлэлцээд, шаардлагатай гэж үзвэл нэгдсэн хуралдаанд танилцуулж болно” гэж заасан байдаг бөгөөд Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 22 дахь илтгэл, Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны тайланг нэгдсэн хуралдаанд танилцуулах горимын саналаар санал хураалт явууллаа. Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын гишүүдийн 60 хувь нь дэмжсэн тул дээрх илтгэл, тайланг Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар болов. Үүгээр хуралдаан өндөрлөсөн гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах газраас мэдээлэв.